شناسه خبر : 87122
پرینتخانه » فرهنگی, مطالب روزنامه, ویژه
تاریخ انتشار : ۲۰ خرداد ۱۴۰۲ – ۶:۱۷ |
فرش و صنایع دستی ایرانی نماینده فرهنگ و تاریخ ما هستند
گروه فرهنگی
صنایع دستی یکی از مؤلفه‌های فرهنگی مهم کشورهایی است که از فرهنگ و تمدنی قدیمی و غنی برخوردارند. هر کشوری که دارای یک تاریخ دراز داشته باشد، سنت و فرهنگ غنی‌تری هم دارد. این را می‌شود از فهرست کشورهایی که صنایع دستی در آن‌ها آمار تولید و مصرف بالایی دارد دریافت. کشورهایی مثل چین، مصر، هند و خوشبختانه ایران. طبق آمارها ایران سومین کشور از نظر تولید و تنوع صنایع دستی در جهان است. صنایع دستی، یعنی کالاهای سنتی متعلق به یک فرهنگ که با ذوق و هنر ساخته می‌شوند. از این رو صنایع دستی یک کشور، نماینده فرهنگ آن کشور است. تلفن‌های پاناسونیک، می‌توانند به هر جایی متعلق باشند و ظاهر و باطن آن ما را به یاد ژاپن نمی‌اندازد. اما شال هندی یا کلاه پکول یا فرش ایرانی، شناسنامه خود را دارند و رنگ و بوی تاریخ و جغرافیای خود را.
توجه به صنایع دستی و خصوصا به صادرات آن، مصداق با یک تیر چند هدف را زدن است. هم حکم صدور فرهنگ را دارد، هم منافع اقتصادی به دنبال دارد و هم باعث رواج گردشگری می‌شود. چراکه خرید کالاهای صنایع دستی از بازارهای بومی آن کالاها، جذاب و مقرون‌به‌صرفه است. ایران با وجود ظرفیتی که در صنایع دستی دارد، در صادرات آن وضع خوبی ندارد. آمارها می‌گویند ما در صادرات صنایع دستی رتبه چهلم را داریم. وقتی این عدد برایمان تلخ‌تر می‌شود که در نظر بیاوریم در میان صنایع دستی ایرانی، یک کالای بی‌نظیر و جهانی وجود دارد و آن فرش ایرانی است. فرش ایرانی یکی از مهم‌ترین مصادیق هنر و صنعت ایران است؛ همچون شعر. برای قرن‌ها وقتی در جهان می‌گفتند فرش، نام پرشیا یا همان ایران در ذهنشان نقش می‌بست. فرش این ظرفیت را دارد که به عنوان مهم‌ترین کالای صادراتی ایران شناخته شود. کما اینکه در سال ۱۳۷۳ صادرات فرش ایران، ۴۴ درصد از کل صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌داد. میزان صادرات فرش دستباف از سال ۱۳۷۳ تا ۱۴۰۰، تقریبا یک صدم شده است. یکی از دلایل این کاهش قطعا تحریم‌هاست. چراکه آمریکا به تنهایی یکی از مهم‌ترین واردکنندگان صنایع دستی در جهان است. ۲۵ درصد از صادرات فرش کشور نیز به این کشور تعلق داشت. با از بین رفتن این بازار به دنبال تحریم‌ها، طبعا صادرات افت پیدا می‌کند. اما همه تقصیر را نمی‌توان به گردن تحریم انداخت. ما از محصولی سخن می‌گوییم که در جهان همتا ندارد، پس باید بازاریابی خوبی برای آن انجام شود. هرچند در فروردین‌ماه امسال رئیس مرکز ملی فرش ایران گفت: «در سال ۱۴۰۱ تولید فرش دستباف ایران با رشد ۱۰ درصدی در مقایسه با سال ۱۴۰۰ به حدود چهار میلیون متر مربع رسید». فرحناز رافع همچنین اعلام کرد: «در سال ۱۴۰۱ فرش دستباف ایرانی به ۱۵ کشور صادر شد که امارات نخستین مقصد صادرات بوده و پس از آن کشورهای ژاپن، آلمان، پاکستان، چین، استرالیا و هند قرار گرفتند». وی از رشد ۳درصدی صادرات به کشورهای آسیایی خبر داد و گفت: «کمترین میزان صادرات نیز به آمریکا و اقیانوسیه با افت ۳۵ درصدی بوده است».
یکی از مهم‌ترین مشکلات بر سر راه صادرات فرش، سیاست تعهد ارزی است. در تعهد ارزی تاجران فرش موظف و متعهد می شوند که ارز حاصل از فرشی که هنوز نفروخته اند را به طرقی که بانک مرکزی تعیین کرده، تحویل دهند. این در حالی است که اغلب تولیدکنندگان این نوع فرش‌ها را قشر روستایی تشکیل می‌دهند. رئیس مرکز ملی فرش ایران در این رابطه می‌گوید: « تعهد ارزی، مشکلات زیادی بر پیکره صنعت فرش دستباف ایران وارد کرد و باعث شد تولید این هنر اصیل ایرانی که بیشتر آن در روستاها بافته و تولید می‌شود دچار افول شود. برای حل این مشکل و خروج از افول این هنر- صنعت، تعهد ارزی را برای فرش دستباف یک‌ساله کردیم، با این حال یک سال هم پاسخگوی میزان افزایش صادرات نبود».
صنایع دستی به دلیل ماهیت فرهنگی خود، یک رکن قدرت نرم است. افزایش صادرات صنایع دستی، می‌تواند نوعی دیپلماسی هنر دانسته شود که در مجموع به بیشتر شناخته شدن یک کشور و افزایش حیثیت آن می‌انجامد. این هدفی است که دیپلماسی فرهنگی آن را دنبال می‌کند: بهبود برند کشور در جهان. هدفی که امروز ایران نیاز وافری به آن دارد. دیپلماسی فرهنگی، جاده‌صاف کن دیپلماسی ظاهری است ودیپلماسی ظاهری، جاده‌صاف کن اعمال قدرت و تسلط بر کشورها. در جهان امروز پیش از هدف قرار دادن یک کشور به صورت دیپلماتیک یا نظامی، برند و آبروی آن کشور را مورد هدف قرار می‌هند. مثل کاری که در پاییز ۱۴۰۱ انجام دادند. در اینجا برنده آن کشوری است که به فرش و شعر شناخته شده باشد و در ذهن مردم جهان تصویری زیبا از خود به جا گذاشته باشد. در ابتدای جنگ اوکراین، یک جشنواره ادبی تولستوی و داستایوسکی را تحریم کرد و مضحکه شد. مفاخر فرهنگی و هنری در هر صورت غیرقابل انکار خواهند بود.
گذشته از این‌ها بهبود بازار داخلی و خارجی صنایع دستی می‌تواند محروم‌ترین اقشار را از نظر اقتصادی حمایت کند. یعنی صاحبان کارگاه‌های کوچک و حتی افرادی که در کنج خانه‌ها محصولات با کیفیت صنایع دستی را با ذوق و زحمت فراوان تولید می‌کنند.
در جهانی که سیطره تکنولوژی هر روز بیشتر می‌شود؛ اشتیاق به کالاهایی که با دقتی انسانی و ذوقی برآمده از یک روح تولید می‌شوند نیز بالاتر رفته است. کالای دستی نمادی از مرغوبیت و اصالت و هنر شده است و در تمام جهان، خریدارانی بسیار دارد. پایین بودن نرخ صادرات صنایع دستی در ایران، غفلت از یکی دیگر از ظرفیت‌های این مرز و بوم است.
|