ساکنان شادترین کشورهای جهان در صدر فهرست افسرده‌ترین مردم جهان قرار دارند! موسسات و نهادهای بین‌المللی که اقدام به ارائه و اندازه‌گیری برخی از شاخص‌های تعیین‌کننده سطح «شادکامی» و «رفاه ذهنی» در کشورهای مختلف کرده اند و یا جوامع را از نظر میزان شادمانی شهروندان شان سنجیده اند، پیوسته در تلاشند نام کشورهای ثروتمند و توسعه‌یافته را که به لحاظ مصرف داروهای ضدافسردگی در رتبه اول قرار دارند، به عنوان شادترین کشورهای جهان معرفی کنند. در کمال تعجب برخی رسانه ها برای انتشار این خبر غیرواقعی که «میزان افسردگی در ایران از میانگین جهانی بالاتر» است با یکدیگر مسابقه گذاشته اند، تا وانمود کنند مشکلات اقتصادی، سلامت روان را تحت‌الشعاع قرار داده و شادی و احساس رضایتمندی را کمرنگ کرده است، حال اینکه آمارها و پژوهش های جهانی نشان می دهد، کشورهای توسعه یافته به طرز متناقضی هم با در نظر گرفتن معیار رضایت از زندگی، بالاترین رتبه را کسب می‌کنند و هم در زمینه شیوع افسردگی. بنابراین رابطه میان اقتصاد و شادی وارونه است.
سامان راد، از صاحب نظران این عرصه که تحلیلی درباره «اقتصاد شادی» ارائه کرده، اشاره می کند به اینکه، در طول چند دهه اخیر، علم اقتصاد تغییر کرده تا شادی و احساس خوشبختی به معیاری برای سنجش رفاه عمومی در نظر گرفته شود. در حال حاضر، «برای سنجش رفاه اقتصادی، تأثیر اشتغال، امور مالی و سایر معیارهای اقتصادی بر شادی و احساس خوشبختی افراد هم بررسی می‌شود، اما روانشناسان می گویند، میانگین شادی و کاهش افسردگی در یک کشور حتی در صورت افزایش ثروت کلی آن کشور هم تغییری نمی‌کند. در واقع، ما تا یک نقطه مشخص به میزان درآمد خود اهمیت می‌دهیم. پس از آن، ثروت بیشتر نمی‌تواند شادی و حس خوشبختی بیشتری به ما بدهد. با افزایش میزان ثروت و برآورده شدن نیازهای اساسی، نیازهای ما تغییر می‌کنند و چیزهایی که تا پیش از ثروتمند شدن به آنها اهمیت می‌داده‌ایم کم‌کم بی‌اهمیت می‌شوند.»
رفاه ذهنی مردم با ثروتمند شدن کشور افزایش نمی‌یابد
بر اساس گزارش جهانی شادی در سال ۲۰۲۱ میلادی، «کشورهای شادتر یعنی فنلاند، ایسلند، دانمارک، سوئیس و هلند جزو کشورهای ثروتمند جهان هستند. در مقابل، ناراضی‌ترین مردم در کشورهایی مانند زیمباوه، تانزانیا و هند زندگی می‌کنند که تولید ناخالص داخلی کمتری دارند، این مقایسه در ظاهر منطقی به نظر می‌رسد. بااین‌حال، در دوره‌ای طولانی‌تر، رابطه میان شادی و تولید ناخالص داخلی به صفر می‌رسد. در واقع، رفاه ذهنی مردم با ثروتمند شدن کشور افزایش نمی‌یابد. این موضوع تحت عنوان پارادوکس شادی- درآمد شناخته می‌شود.»
از این رو، «احساس شادی و خوشبختی تنها به ثروت و موقعیت مالی محدود نمی‌شود، به عنوان مثال، پیشرفت‌های شغلی مانند افزایش حقوق یا ارتقای شغلی به معنای افزایش ساعات کاری است. در نتیجه، مشاغل پردرآمد اغلب با اوقات فراغت و فرصت کمتری برای معاشرت با خانواده یا سرگرمی همراه می‌شوند و ممکن است ناراحتی بیشتری در پی داشته باشند. پس همیشه هم پول خوشبختی نمی‌آورد.»
سازمان ملل متحد، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و موسسه گالوپ با بررسی شاخص‌های خوشبختی، میزان رضایت افراد از زندگی فردی و اجتماعی را مورد مطالعه قرار می‌دهند. اما اگر این نظرسنجی‌ها را به‌طور عمیق‌تر بررسی کنیم، درمی‌یابیم که قشر عظیمی از جوانان و زنان ساکن این کشورها در پشت نقاب شادترین کشورهای جهان پنهان شده‌اند.
رنج شادترین کشورها، از افسردگی و فشارهای روانی
داده‌های نظرسنجی جهانی موسسه گالوپ نشان می دهد، فنلاند در سال ۲۰۲۳ به عنوان شادترین کشور جهان در صدر و بعد از آن دانمارک در رتبه دوم و ایسلند در جایگاه سوم قرار دارند. در رتبه‌بندی شاخص «شادترین کشورهای جهان»، رژیم صهیونیستی، هلند، سوئد، نروژ، سوئیس، لوکزامبورگ و نیوزلند به ترتیب رتبه چهارم تا دهم را به دست آورده‌اند و ایالات متحده در جایگاه شانزدهم نشسته است، درحالی که بسیاری از ساکنان کشورهای دانمارک، نروژ، سوئد و حتی فنلاند از تنهایی، افسردگی، فشارهای روانی و استرس رنج می‌برند.
مطابق مطالعات انجام‌شده، اضطراب و خودآزاری ازجمله شایع‌ترین مشکلات سلامت روان در میان جوانان اروپایی است و برمبنای جدیدترین گزارش‌ها، اروپایی‌ها بیشترین مصرف‌کنندگان داروهای ضد افسردگی اند. به گزارش یورونیوز، مقایسه سال به سال میزان افزایش مصرف داروهای ضدافسردگی در کشورهای اروپایی نشان می‌دهد که در ۱۴ کشور مصرف این داروها بیش از دو برابر شده است.
ایسلند به عنوان سومین کشور شاد جهان معرفی شده، این در حالی است که بالاترین میزان مصرف داروهای ضدافسردگی در میان کشورهای اروپایی را به خود اختصاص داده است.
سوئد که در جایگاه ششم گزارش منتشرشده از میزان شادی مردمان جهان قرار دارد، چهارمین کشور مصرف‌کننده داروهای ضدافسردگی در اروپا است.
از هر سه دانش‌آموز فنلاندی، یک نفر مبتلا به افسردگی
این موضوع حتی در فنلاند که برای ششمین سال متوالی به‌عنوان شادترین کشور جهان انتخاب شده نیز به‌شدت دیده می‌شود. به‌طوری که فنلاندی‌ها «در بین ۲۴ کشور اروپایی جایگاه هفتم را درزمینه مصرف داروهای ضدافسردگی دارند.» (۱) عامل یک سوم از مرگ‌های رده سنی ۱۵ تا ۲۴ سال در این کشور، خودکشی است. یک مطالعه تحقیقاتی فنلاندی در مورد سلامت و بهزیستی روانی دانش آموزان و زنان این کشور هشدار داده است، با این توضیح که از هر سه دانش‌آموز فنلاندی، یک نفر از علائم اضطراب و افسردگی رنج می‌برد که این میزان در بین زنان حتی بیشتر است. این مطالعه همچنین نشان می دهد که دانش آموزان دختر سه برابر بیشتر از همتایان مرد خود در معرض ابتلا به اختلال خوردن هستند. مطابق گزارش شورای اروپا، حدود یک چهارم فنلاندی ها در دوره ای از زندگی خود از علائم روانی با اثرات نامطلوب رنج می برند. تخمین زده می شود که هفت درصد از کل بزرگسالان این کشور دچار اختلالات افسردگی و اضطراب هستند. از سوی دیگر کشور لتونی که کم ترین میزان مصرف داروهای ضدافسردگی را در بین کشورهای اروپایی به خود اختصاص داده، در گزارش میزان شادی مردمان جهان در رتبه ۳۴ ایستاده است!
نتایج تحقیقات و بررسی ها نشان می دهد، وضعیت سلامت روان در کشورهای اروپا از شرایط بسیار بدی برخوردار است و در نروژ طی یک دوره ۵ ساله، روند مقابله با مشکلات روانی جوانان ۴۰ درصد افزایش یافته است.
در دانمارک نیز ۱۸/۳ درصد از جوانان بین ۱۶ تا ۲۴ سال از مشکلات روانی رنج می‌برند. این آمار درمیان مردان حدود ۱۲/۹ درصد و درمیان زنان دانمارکی از درصد بیشتری برخوردار بوده و به ۲۳/۸ درصد می‌رسد. نکته قابل توجه دیگر این است که آلمان در سال ۲۰۲۰ حدود ۸۱۲ میلیون دلار برای داروهای ضدافسردگی هزینه کرده است. به گزارش یورونیوز پس از آلمان کشورهای اسپانیا و ایتالیا با هزینه ۶۴۹ و ۴۵۶ میلیون دلاری در رتبه‌های دوم و سوم در زمینه هزینه برای داروهای ضدافسردگی قرار دارند. نسبت هزینه داروهای ضدافسردگی به کل هزینه‌های دارویی در برخی از کشورهای اروپایی قابل توجه است. داروهای ضدافسردگی حدود چهار درصد از کل هزینه‌های دارویی پرتغال را در سال ۲۰۲۰ تشکیل می‌داد. این رقم در اسپانیا ۲/۷ درصد، ۲/۲ درصد در اتریش، ۱/۹ درصد در ترکیه و ۱/۴ درصد در آلمان بود.
در میان کشورهای اتحادیه اروپا «پرتغال در سال ۲۰۱۹ بالاترین میزان افراد مبتلا به افسردگی مزمن را داشت. سوئد، آلمان و کرواسی پس از پرتغال بیشترین میزان افسرده‌های مزمن را داشتند. در مقابل در کشورهای رومانی، بلغارستان و مالت کمترین میزان افراد مبتلا به افسردگی مزمن گزارش شده است. دو کشور پرتغال و ایسلند هم بالاترین میزان ابتلا به افسردگی مزمن را داشتند و هم بالاترین سهم را در زمینه مصرف دوز تعریف‌شده روزانه داروهای ضدافسردگی را به خود اختصاص داده‌اند.»
آمارهای غیرواقعی
موضوع مهم دیگر در تبیین وضعیت افسردگی آحاد مردم این است که وقتی از افسردگی صحبت می‌کنیم، «مراد ما اختلال افسردگی است. شاید برخی‌ها نوسانات طبیعی خلقی را که به صورت غمگینی و غصه‌دارشدن گذرا، متعاقب از برخی حوادث ناخوشایند تجربه می‌شود، با اختلال افسردگی اشتباه کنند و به همین دلیل به نادرست نتیجه بگیرند که میزان افسردگی در ایران از میانگین جهانی بالاتر است؛ در‌حالی‌‌که این‌گونه نیست. این مهم درمورد سایر اختلالات که در قالب آسیب‌های اجتماعی طبقه‌بندی می‌شوند نیز صادق است.
مثلا میزان «اقدام به خودکشی» یا «اقدام به خودکشی منجر به مرگ» که با عنوان «خودکشی» در ادبیات علمی بیان می‌شود، در ایران بالاتر از نرخ جهانی نیست. هرچند به دلیل پرداختن به این موضوع به صورت غیرعلمی در رسانه‌ها این ذهنیت ایجاد شده است که گویا نرخ خودکشی در این کشور بالاتر از معمول جهانی است. همچنین نرخ طلاق و اعتیاد نیز از این قاعده مستثنا نیستند. بنابراین ادعاهایی که مطرح می‌شود، مبنی بر اینکه نرخ افسردگی در مقایسه با سایر کشورها در ایران خیلی بالاتر است یا در سال‌های اخیر بیشتر شده، از اساس نادرست است. البته بی‌انگیزگی و بیماری‌های روان‌تنی و عدم مهارت حل مشکلات و تاب‌آوری، موضوعات متفاوتی هستند که در جای خودش باید به آن پرداخته شود.» (۲)
از این رو آسیب شناسان اجتماعی تاکید می کنند: آمارهایی که سازمان‌های بین المللی از فرآیندهای رفتاری مانند غم، شادی، تلخ‌کامی، شکست و پیروزی در مورد مردم ایران ارائه می‌دهند غیرواقعی، دور از منطق و اضطراب آور است؛ چرا که بدون حضور در محیط پژوهش (ایران) نمی‌توان به آمار دقیق دست یافت.
آنها مبتنی بر نتایج تحقیقات و پژوهش بیان می کنند: «خودکشی‌ها در کشورهای مختلف بهترین سند برای قضاوت در زمینه میزان افسردگی مردم است. آمار خودکشی در کشورهای اروپایی مانند فرانسه، آلمان و حتی سوئد و نروژ که جزو مرفه ترین کشورهای اروپایی هستند بالاتر است یا ایران؟ افسردگی و مصرف قرص‌های ضد افسردگی در اروپا بیشتر است یا ایران؟»
براین اساس آسیب شناسان معتقدند: تکرار آمار مراکز پژوهشی غربی فقط باعث دلسردی و ایجاد اضطراب اجتماعی می‌شود. در نتیجه نباید این آمارها از سوی کارشناسان ایرانی بدون بررسی‌های مجدد اعلام شود.
بیشترین آمار خودکشی متعلق به ثروتمندترین کشورهای جهان
هرچند مشکلات اقتصادی یکی از شایع‌ترین دلایل افسردگی و اقدام به‌خودکشی است، اما ثروتمندترین کشورهای جهان بیشترین نرخ خودکشی را به نام خود ثبت کرده اند، از جمله کره جنوبی که با ۲۸.۶ مرگ ناشی از خودکشی در هر ۱۰۰هزار نفر، رتبه چهارم کشورهای با بیشترین آمار خودکشی را از آن خود کرده است. مبتنی بر گزارشی گاردین، میزان خودکشی در ایالات متحده از سال ۲۰۰۰ میلادی تا سال ۲۰۱۸ میلادی حدود ۳۰ درصد افزایش یافته و ایالات متحده بالاترین میزان خودکشی را در بین کشورهای ثروتمند دارد. همچنین بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا، بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ میلادی، خودکشی دومین علت اصلی مرگ برای افراد ۱۰ تا ۳۴ ساله و پنجمین علت مرگ برای افراد ۳۵ تا ۵۴ ساله در این کشور بوده است.
آمار خودکشی در ژاپن نیز به عنوان سومین اقتصاد جهان تکان دهنده است. در این کشور میزان مرگ های خودخواسته ۱۸.۵ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر است و سالانه تعداد ۲۳ هزار و ۵۳۲ نفر اقدام به خودکشی می‌کنند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، در آلمان سالانه بالغ بر ۷۰۰هزار نفر به دلیل خودکشی جان خود را از دست می دهند. درحالی که این کشور، بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا، چهارمین اقتصاد بزرگ جهان بر پایهٔ تولید ناخالص داخلی و پنجمین بر پایهٔ برابری قدرت خرید است.
کشور سوئیس نیز علیرغم رفاه اقتصادی، آمار بالایی را در این بخش به خود اختصاص داده و در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۳۰۰ نفر خودکشی کرده اند. به طور کلی آمار مرگ های خودخواسته در این کشور ۱۴.۵ در هر ۱۰۰هزار نفر است و باتوجه به اینکه یکی از باثبات ترین و پیشرفته ترین اقتصادهای جهان است، آمار بالایی قلمداد می شود.
براساس داده های رسمی اتحادیه ملی پیشگیری از خودکشی، سالانه ۹۰۰۰ نفر هم در فرانسه از طریق خودکشی به زندگی خود پایان می دهند؛ این کشور روزانه با ۲۵ خودکشی، بالاتر از میانگین کشورهای اروپایی ایستاده و پس از کشورهای اروپای شرقی، فنلاند و بلژیک قرار دارد.
از سوی دیگر با وجود اینکه گفته می‌شود کشورهای شاد، از میزان خودکشی کمتری برخوردارند، اما نرخ بالای مرگ های خودخواسته در برخی کشورهای شمال اروپا که همواره در گزارش های سنجش شادمانی، بالاترین رتبه ها را کسب کرده اند،
چنین ادعایی را از اساس نقض می کند. کشورهای نروژ و فنلاند به ترتیب با ۱۱.۸ و ۱۵.۳ مرگ ناشی از خودکشی در هر ۱۰۰هزار نفر بالاتر از میانگین جهانی ایستاده اند.
بنابراین اختلال افسردگی یک ناخوشی جهانی است. علل و عوامل متعددی در بروز و شیوع آن نقش دارد و طبیعتا در ایران نیز بخشی از مردم از افسردگی رنج می‌برند. با این حال، آمارهایی که توسط موسسات و سازمان های جهانی مبنی بر شادترین و غمگین ترین کشورهای جهان ارائه می شود، قابل اتکا نیست و با توجه به متفاوت بودن معیار شادی در هر جامعه، باید گفت که تعیین «شادترین‌ها» امر دشواری است و به طور کلی عوامل مهیا کننده شادی، نه رضایت از زندگی و وجود احساسات مثبت است و نه نبود افسردگی در جوامع. شادی تنها زمانی به وجود می‌آید که هر فرد زندگی معنادار و هدفمندی داشته باشد.
برای نمونه می توان به کشور فنلاند اشاره کرد که کارشناسان تحقیقات بهزیستی این کشور می گویند، «در مورد میزان شادی فنلاندی‌ها به مقدار زیادی اغراق شده است.»
آنها معتقدند در بررسی و اندازه‌گیری میزان خوشبختی چهار روش جداگانه وجود دارد که استفاده از هر یک باعث می‌شود کشورهای متفاوتی در صدر لیست قرار بگیرند. بنابراین روش مورد استفاده موسسه گالوپ، موسوم به نردبان «کانتری» که بهترین و بدترین زندگی ممکن را از صفر تا ۱۰ تعیین می‌کند، معیاری گسترده برای تعیین رضایت از زندگی عمومی است که تحت تأثیر عوامل اجتماعی گوناگون مثل سرانه تولید ناخالص داخلی، گستردگی خدمات اجتماعی، آزادی و اعتماد به دولت و هموطنان قرار دارد که با توجه به این موارد کشورهای شمال اروپا شامل فنلاند، سوئد، نروژ، دانمارک و ایسلند همیشه در مورد رضایت از زندگی امتیاز بالای ۱۰ را کسب می کنند.
ولی با تغییر معیار سنجش، این کشورها در جایگاه بسیار پایینی قرار می‌گیرند. در حقیقت شرایط وقتی پیچیده می‌شود که با بررسی روایت های آماری درمی یابیم، نرخ افسردگی در اغلب این کشورها بالاست و در راه پیشگیری از این پدیده عملکرد بسیار ضعیفی دارند و مردم این جوامع برای مقابله با احساس ناخوشی، حمایت اجتماعی بسیار کمی دریافت می‌کنند. با این وصف می توان نتیجه گیری کرد که سیاه نمایی در خصوص میزان افسردگی و خودکشی در ایران با واقعیت همخوانی ندارد. این کشور حتی در میان ۱۰۰ کشور نخست به لحاظ تعداد خودکشی نیز قرار ندارد؛ با استناد بر آمار جهانی، نرخ خودکشی در ایران ۵.۲ در هر ۱۰۰ هزار نفر است.
پی نوشت
۱- استناد بر آمارهای درج شده در گزارش یورونیوز
۲- اظهارات محمدباقر صابری‌ظفرقندی – روان‌پزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران.